Τον προηγούμενο μήνα, δημοσιεύσαμε ένα άρθρο αναφορικά με την επίδραση που έχει η καλή ή κακή ηγεσία σε μια ομάδα. Στο άρθρο που ακολουθεί, θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε στο ερώτημα, ποιος είναι τελικά ο αποτελεσματικός ηγέτης.
Αντικειμενικά, μπορούμε να μετρήσουμε την αποτελεσματικότητα του ηγέτη με βάση την επιρροή που είχε στον καθορισμό των νέων στόχων και κατά πόσο επιτεύχθηκαν οι στόχοι αυτοί.
Υποκειμενικά, συνηθίζουμε να αξιολογούμε τους ηγέτες ως προς άλλα στοιχεία. Σε αυτά περιλαμβάνεται ο χαρακτήρας τους και η εντιμότητα των μέσων που χρησιμοποιούν για να επηρεάσουν τους άλλους και να πετύχουν στόχους. Και βέβαια, η φύση των στόχων προς τους οποίους καθοδηγούν τους άλλους.
Βασικές θεωρίες
Η επιστημονική κοινότητα που ασχολείται σε ερευνητικό επίπεδο με τους αποτελεσματικούς ηγέτες έχει διαμορφώσει διάφορες σχετικές θεωρίες. Παρακάτω, παρουσιάζουμε ορισμένες εξ αυτών:
Συναλλακτική ηγεσία (Transactional Leadership)
Η βασική παραδοχή εδώ είναι ότι η ηγεσία είναι μία διαδικασία ανταλλαγής που είναι ανάλογη με συμβατικές σχέσεις στην οικονομική ζωή και εξαρτάται από την καλή πίστη των συμμετεχόντων. Οι ηγέτες συναλλάσσονται με τους υφισταμένους για την επίτευξη αποτελεσμάτων, δημιουργούν προσδοκίες, θέτουν στόχους και παρέχουν αναγνώριση και ανταμοιβές για την ολοκλήρωση των έργων τους. Οι αμοιβαίες ωφέλειες ανταλλάσσονται μεταξύ ηγετών και οπαδών με φόντο τις εξαρτώμενες αμοιβές και ‘ποινές’ που διαμορφώνουν την συνεργασία και την εμπιστοσύνη.
Μετασχηματιστική ηγεσία (Transformational Leadership)
Προσέγγιση στην ηγεσία που εστιάζει στον τρόπο με τον οποίο οι ηγέτες μετασχηματίζουν τους ομαδικούς στόχους και δράσεις κυρίως μέσω της χρήσης του χαρίσματος τους. Δηλαδή ενώ οι συναλλακτικοί ηγέτες απευθύνονται στο ατομικό συμφέρον των υφισταμένων, οι μετασχηματιστικοί ηγέτες εμπνέουν τους υφισταμένους να υιοθετήσουν ένα όραμα που περιλαμβάνει περισσότερα από το ατομικό συμφέρον.
Τα τρία στοιχεία – κλειδιά της μετασχηματιστικής ηγεσίας είναι:
- εξατομικευμένο ενδιαφέρον: προσοχή στις ανάγκες των υφισταμένων, στις ικανότητες και τις φιλοδοξίες τους, με σκοπό να τους βοηθήσουν να ανεβάσουν τις φιλοδοξίες τους, να βελτιώσουν τις ικανότητές τους και να ικανοποιήσουν ανάγκες.
- διανοητική διέγερση: έναυσμα για να αμφισβητήσουν οι υφιστάμενοι τον βασικό τρόπο σκέψης τους, τις παραδοχές και τις πρακτικές τους, με σκοπό να βοηθηθούν να αναπτύξουν καλύτερους και καινούργιους τρόπους σκέψης και αντίστοιχες πρακτικές
- χαρισματική ηγεσία / ηγεσία που εμπνέει: παρέχει την ενέργεια, τον τρόπο σκέψης και την αίσθηση του επείγοντος που μετασχηματίζει τους υφισταμένους.
Τα στυλ ηγεσίας του LIKERT (Likert’s Leadership Styles)
O Rensis Likert , Διεθυντής του Ινστιτούτου Κοινωνικών Ερευνών-Michigan University), διατύπωσε μια θεωρία τεσσάρων ηγετικων στυλ. Αυτά εξαρτώνται από τη δυνατότητα συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων.
Αυταρχικό εκμεταλλευτικό σύστημα:
- Οι στόχοι καθορίζονται από την ανώτατη ηγεσία και μεταβιβάζονται με διαταγές
- Περιορισμένη εμπιστοσύνη προς τους υφισταμένους, έντονα συγκεντρωτικός έλεγχος
- Παρακίνηση κυρίως με το φόβο της τιμωρίας και περιστασιακά με ανταμοιβή
- Αποτελέσματα: αρνητικές στάσεις, υψηλό ποσοστό αποχωρήσεων, χαμηλή παραγωγικότητα
Καλοπροαίρετο αυταρχικό σύστημα:
- Πατερναλιστικό χαρακτήρα
- Επιτρέπεται κάποια μορφή επικοινωνίας από κάτω προς τα πάνω
- Χρησιμοποιείται λιγότερο ο φόβος της τιμωρίας και περισσότερο οι οικονομικές ανταμοιβές ώστε να επιτευχθεί αύξηση της παραγωγής
Συμβουλευτικό σύστημα:
- Προϋποθέτει μεγαλύτερη εμπιστοσύνη προς τους εργαζόμενους
- Χρησιμοποίηση των γνωμών και ιδεών των υφισταμένων μέσα από την αμφίδρομη επικοινωνία
- Λήψη σοβαρών αποφάσεων από τον ηγέτη και δευτερευόντων από τα χαμηλότερα κλιμάκια. Περιστασιακή χρήση της τιμωρίας
Συμμετοχικό σύστημα:
- Πλήρης εμπιστοσύνη του ηγέτη προς τα μέλη της ομάδας
- Λήψη αποφάσεων δημοκρατικά από τα μέλη της ομάδας την οποία αφορούν. Αρχή της πλειοψηφίας
- Έμφαση στη συλλογική εργασία, τα συλλογικά αποτελέσματα, τις συλλογικές ανταμοιβές.
Απόψεις για τον αποτελεσματικό ηγέτη
Όπως αναφέρθηκε και στον πρόλογο, υπάρχουν πολλές υποκειμενικές εκτιμήσεις για το τι σημαίνει αποτελεσματικός ηγέτης. Ωστόσο, διαμορφώνεται μια τάση ως προς τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν τον ηγέτη που φέρνει αποτελέσματα, διατηρώντας ταυτόχρονα υγιείς τις σχέσεις της ομάδας.
Σε σχετικό άρθρο του περιοδικού Harvard Business Review, παρουσιάζονται τα αποτελέσματα μια ενδιαφέρουσας έρευνας. Ζητήθηκε από 195 ηγέτες του πλανήτη να βαθμολογήσουν 74 αρετές.
Αυτές που έφτασαν στην κορυφή σχετίζονται με χαρακτηριστικά όπως:
- υψηλά στάνταρ ηθικής και δεοντολογίας
- ικανότητα αυτο-οργάνωσης
- διάθεση για μάθηση
- ενδιαφέρον για ανάπτυξη των συνεργατών
- ανοικτή επικοινωνία
- υποστήριξη προς τους συνεργάτες
Σε παρόμοια λογική κινείται και η αρθρογραφία του οικονομικού περιοδικού Forbes. Σε σχετικό άρθρο, γίνεται λόγος για χαρακτηριστικά ηγέτη όπως: ικανότητα αυτο-διαχείρισης, στρατηγική σκέψη και στοχοθεσία, αποτελεσματική επικοινωνία, αξιοπιστία, διαχείριση πολυπλοκότητας και επένδυση στις σχέσεις.
Ένα ακόμα χαρακτηριστικό που συγκεντρώνει το ενδιαφέρον πολλών ειδικών επί της αποτελεσματικής ηγεσίας είναι η ταπεινότητα. O Dan Cable, Καθηγητής Οργανωσιακής Ψυχολογίας στο London Business School, αναφέρει πως, όταν οι ηγέτες επιδεικνύουν ταπεινότητα και σέβονται τους συνεργάτες τους, τότε η αποτελεσματικότητα μιας εταιρείας είναι εξαιρετική. Και πως αυτό έχει μεγαλύτερη σημασία από το συνεχές κυνήγι για αύξηση των δεικτών μέτρησης επιτυχίας.
Κλείνοντας
Η δική μας θέση είναι ότι η αποτελεσματική ηγεσία είναι θέμα του σωστού συνδυασμού χαρακτηριστικών προσωπικότητας και απαιτήσεων της κατάστασης. Σημαντικό ρόλο παίζει η εμπιστοσύνη, η οποία στηρίζεται τόσο στη δικαιοσύνη και αμεροληψία όσο και στην καλή γνώση των αρχών και κανόνων για την ομαδική λήψη αποφάσεων.